Monday, May 16, 2011

Zogam ah Christian Biakna Hong Tun Dan

Lian Do Thang Ho - ZogamKhristian biakna

England gamah AD 597 kumin St. Augustine in Khristian biakna tun pan hi. Tua ma-in Zomite mah bangin English ten zong sing bul suang bul, dawi namkim mah bia uh hi. Laimal zong nei lo-in thu pen la vive mah tawh ciamteh uh hi. Venarable Bede (AD 672-735) in Latin laimalte tawh English laimal bawlsak hi. England Kumpipa Alfred the Great (AD 849-900) in lai lam nakpi takin tha pia-in, Hebrew, Greek leh Roman lai tei theih tei mawh teng English-in teisak khin hi. John Wycliffe (AD 1324-1400) in Latin pan English-in Pasian’ thu bu(Lai Siangtho) teikhia hi. Kumpinu Victoria (AD 1819-1901) hun panin English te’n ni tum lo leimong dong gam tampi uk hi. Hih hangin, singlamteh in Coloniel flag nung zui-in leitungah Khristian biakna leh English pau leh lai hong kizeelin tudong biakna leh pau taangzai pen leh minthang pen suak hi.
Zogam hong tung mikang missionary-te

Zogamah zong Mikang galkapte nungzui-in coloniel flag mah tawh Khristian biakna hong tonkhawm ahi hi. Zogamah mikang missionary mi sagih (7) hong pai uh a, 1899 kum a kipan 1966 kum dong hong khoi uh hi. Hong tung masa pen Rev. A.E. Carsonte nupa hi a, 1899, March 15 ni-in hong tungin, 1908 kumin gilpeng natna tawh Carson si-in, Halkha khua-ah kivui hi. A zi ciah tuan lo-in 1922 kum dong hong om hi. Carson in cidamna lam kisam sa-in, a ngetna hang tawh Dr. E.H. East, M.D. pen 1902 kumin hong tung hi. A mah pen mi piangthak mahmah khat hi a, “Mi kuama pai nop lohna penpen munah hong sawl un,” a cihna tawh kituakin Zogam hong kipuak hi. Zogam dung leh vai-ah khualzin kawikawi-in, ha na leh gawl/tawl bawk at hi. Zomite in lamdang sa lua uh ahih manin Dawi tawh kipawl hi in teh, ci-in ngai zawsop uh hi. Dr. East 1908 kumin ciah hi. Dr. John G. Woodinte nupa 1910, December kha-in Zogam hong tung uh a, cidamna lam mah seem in, 1915 kumin ciah kik uh hi. Rev. C.U. Straits-te nupa 1926 kumin hong tung leuleu uh a, Lai Siangtho Sang hong bawl uh hi.
Rev. Joseph Herbert Cope-te nupa Tedim khua-ah kiphual dingin 1908 kumin hong tung uh a, ahi zongin Rev. Carson a sih manin Halkha khua-ah a om phot kul a, 1910, November ni 1 ni-in Tedim khua hong zuan thei pan hi. Amah Zogam missionary-te lakah na a seem pen ahi hi. 1938 kumin Mizogam missionary-te tawh gamgi-ah kimu dinga a paina lamkalah nattunin June 11 ni-in a zi leh a tate muh lohin si hi. Halkha khua-a Carson topa’ haan tawh kizomin kivui hi. 1939, December 2 ni-in Rev. Frabklin O. Nelson hong tun behlapin, a ma’n Zomite’ lakah a lian mahmah thu thum(three giants) – haina (ignorance), natna (sickness) leh launa (fear) om hi, ci hi. 1951 kumin a innkuanun ciah kik uh hi. 1995 kumin Minnesota khua-ah hong nusia hi. A zi Phileda Nelson dam lai hi. 1946 kumin Rev. R.C. Johnsonte nupa hong tungin Halkha khua-ah kiphual uh hi. Kum 20 sung hong om uh a, Lai Siangtho tei leh Lai Siangtho Sang lam seem pen uh hi. Kawl kumpi in, “Kawlgamah gamdangmite om thei nawn lo ding,” ci-in thu hong bawlna hangin Zomite nutsiathuai nai het lopi-in 1966, May 28 ni-in America-ah hong ciahsan a, mikang missionary dang hong tung nawn lo hi.
Hih mikang missioanry sagihte lakah, Rev. J.H. Copete nupa leh Rev. Franklin O. Nelsonte innkuan pen Tedim khua-ah kiphual uh hi. Rev. Carson in Sang hong phutin, Rev. Cope in laimal hong bawlsak hi. Dr. East leh Dr. Woodin ten cidamna lam seem uh a, Rev. Straits, Nelson leh Johnson ten Lai Siangtho lam hong hilh uh hi.
CARSON TONU MAH THUPI SA ING
Zogamah mikang Khristian missionary-te hong tun zawh kum Za (Evangel Centenary) a cin theihna bulpi khat pen Carson tonu’ vang ahi hi.
Bang hangin Carson tonu mah thupi sa ka hiam, cih leh, Zogam hong tun zawh kum 9-na, 1908, April 7 ni-in a pasal Carson topa in gilpeng natna hangin sihsanin Halkha khua-ah kivui hi. Tua hangin, Rangoon, phualpi-a a nei Women’s Baptist Foreign Mission Society of the West in Carson tonu’ kiangah, “Na pasal in hong nusia ta a, na Pasian nasepna uh lah mainawt thei lo ahih si tawh hong ciahkik mai in; midang zong hong puak nawn kei nung,” ci-in lai khak hi. Carson tonu in “Kei hong khek ding nong puak mateng uh Zogam nusia ngeilo ding hi ing; nong puak kei uh leh Zomite’ lakah ka lu ka phum mai ding hi,” ci-in dawnna lai thuk hi. Hih bangin Carson tonu a pasal in a nusiat zawh ciangin zong 1922 kum dong maban zomin Zomite hong ompih hi.
Carson tonu kici, Mrs. Laura Hardin Carson pen America Baptist Foreign Society of Missionary-in Zogamah Lungdamna Thu puak dinga a sawl Rev. Anthur E. Carson tawh Rangoon-ah kimu tawmin hong kiteenna uh hangin Zogam hong tung hi zaw hi. A nupa-un Zogamah 1899, March 15 ni-in hong tung uh a, Khristian Missionary masa pen hi pah uh hi. Rev. Carsonte nupa pen kammal khat tawh zong a hopih theih loh a hi a kulite tawh taangham nisa vuikai nuai-ah gilkial dangtaak thuakin, hoi dengdengin Zogam hong manawh uh a, haksatna tampi hong nawk to ngiatngiat uh hi. Zogam hong tun uh ciangin, a mite a etet uh leh amau gam tawh kikhaisa lua mahmahin, “Hih lai mualdawn gamkeu munah bang ci nuntaak ding a, Pasian’ na koi ci kisep theih ding a hiam?” ci-in lungkia-in Carson tonu kapkap mai hi. Carson topa in, “Tua bangin pau kei in; hih banga minam kep loh it lohte it leh keem dingin, ei hong thahatsak Khris hangin na khempeuh kinawk zo ding hi,” ci-in Phil. 4:13 sunga Lai Siangtho kammal tawh hehnemin khamuan hi. Tua hun lai-in Zomite niin lua kisa-in, a nuih uh ciangin a mailam uh kithei thei bek hi. Nuntaakzia niam lai lua mahmahin, kisil namel zong kithei nailo a, kihhuai-in, namsia thei mahmah uh hi.
Carson tonu in niikbawksiing teeng thei zel a, tua pen Zomi te’n a muh uh ciangin lamdang sa mahmah a, lawn(khoih) hamtang sawm den uh hi. A lawnna uh hangin Carson tonu’ niikbawk sawt siang man lo-in niin khin pahpah hi. A kisilna uh satpiang zong Zomite in a muh uh ciangin bang cih thei lo-in, pawl khatin neksak sawm thei zel uh hi. Tua bek tham lo-in, Carson tonu’ ha pen kham(gold) tawh kiphop ahih manin Carson tonu’ kham hapaak lamdang leh muhnop sa mahmah uh hi. A mu nuam mi tawlnga lo-in ni thapai-in a muuk/kam lisakin ki-en liang zel hi. Hih pen Carson tonu in hun lem zatna-in nei a, Zomite Pasian thu mopna-in zang hi.
Carsonte nupa in inn hoih tak khat lam uh a, a zawh uh ciangin Zomite in, “Mikangte inn leh Vantung koi a hoih zaw tam,” cici zen uh hi. Zogal hong suah ciangin, Mikang teng thah ding vai hong om a, Carsonte nupa zong thah kisawm hi. Upa khat in Carsonte hehpih ahih manin, “Na kihem un, thah ding hong kisawm hi,” ci-in hilh hi. Ahi zongin Carson in, “Pasian pen ka belh suangpi hi,” ci-in tai nuam lo hi. A cih bangin, Carsonte nupa thah a sawmte a inn uh a tun ciangin, lainat kikin khoih lo-in hawi kik takpi uh hi. Tua ciangin, 1917 kum khawng dong Khristian a suak nuam Zomite in Innpipa’ kiangah phalna a nget/lak masak uh kul hi. Tua banga a gamta lote dangka peek sawm (Rs. 10) ta kigaam zel hi.
Zogamah Khristian biakna hong kizelhna leh Zomite khawphawkna bulpi khat pen Carson tonu’ Pasian muanna leh cihtakna hang ahi hi. A pasal in a nusiat khit ciang zong lungkia lo-in a mabante zom to suak a, kum 20 vaal hong ompih sungin Lai Siangtho tampi teikhia-in, dictionary bute dong hong bawlsak a, hong lim pattah mahmah hi. 1922 kumin Carson tonu in dam lohna hang tawh a pasal kiphumna Zogam leh a it Zomite nusia-in, America gamah hong ciahsan a, 1942, July 19 ni-in Honolulu khawpi-ah a na a sepsak a Topa kiang zuanin hih leitung nusia hi.
(Hih thului pen Aizawl ZBC pawlpi in Zogam Evangel Centenary (1899-1999) phawk nanga a bawl Magazine bu sunga J. Thang Lian Pau’ gelh hong kiteikhia ahi hi.)

No comments:

Post a Comment