Wednesday, September 14, 2011

*PIANCIT PAINA THU (1917-1918)*

Leitung galpi khatna 1914 Kumin piang a, tua gal kidona-ah Englandte tampi
si-in Kham dangka Pound 900 Million val bei hi. England leh France kipawlin,
France gamah a kisim laitakun Englandte in amau’ huhna gam tengah huhna mah
ngen kawikawi uh hi. Tua hunin Ih Kawl gam England Kumpi in hong uk khin a
hih manin, Kawl gamah zong huhna hong ngen kik uh hi. Sukte gam, Kamhau’
gam, Sihzaang’ gam tengah huhna ngen dingin Mawlaik panin Deputy
Commissioner D.D.F.O.Lowler 1917 January nipi masa sungin Tedim hong tung
hi. Hih Ukpi 3 sung tengah ki kaikhawmin, gal huh ding gen hi. Amasa-in
Ukpite in nanial uh hi. A hi zongin F.O Lowler in, 1891 June 23, ni a
Thangpi a kibawl, kiciamna bulphuhin huhna hong nget ciangin, Ukpite in
nanial ngam nawnlo uh hi. Hau Cinkhup makai-in Ukpite in amau’ uk sung
ciatah mi kaihkhop sakin, Sukte gam panin mi 250, Kamhau’ gam panin, mi 700,
Sihzaang gam panin, mi 83, a gawm mi 1033 ngah sak uh hi. A kingen zah
sangin a tam zaw ngah sak uh hi.

[image: biakinn]

Gal huh ding a apai mite Tedimah kha 3 sung nasep sinsak phot uh hi. Kha 3
sung a man khit uh ciangin inn lamah kha lang sung ciah khuan pia uh hi.
1917 May 15 ni-in gal huh ding mi 1033-te Tedimah kituah uh a, France gal
mai a na sem dingin, Tedim khua panin anuai a bangin pai uh hi.
1917 May 27 Zingsang nai 10:00 Tedim panin Dimlo-ah giak uh hi. 1917May
28, Dimlo panin Thangpi-ah giak hi. 1917May 30, Tulsuk panin Kawlpi-ah giak
hi. 1917 May 31, Kawlpi panin Gunkhawm tunginGunkhawm pan in tum theih a
tuamtaum tawh na muak uh hi. 1917 June 1, Gunkhawm panin Tembaw tawh Myanyan
June ni 4 ni-in Tung uh a zan thum tam uh hi. 1917 June 8, Myanyan
panin Yangon tung uh hi. Sya Po tha in zing an nekpihin France pai ding
teng, zatep bu nih, Khakkhi puan ak khat tek, pheituam khat, puanak tungsilh
khat mainul khat leh sunsiah phel khat tek pia uh hi. 1917 June 9,
Zogam<http://vaphual.net/>panin a ki kha sukte tawh mangpha kikhakin,
Yangon pan Tembaw tawh ding khia
uh hi. 1917 June 13,Nitak nai 5:00 India Khuapi Culcutta tung uh a,
Kei-zaangte Khoigin a kam sung meima-inZato kahin Zato panin si hi. A
luang mei tawh hal ding deihlo uh a hih manin, Vung Zakham maikai-in Khuapi
tai 15 a ki gamlatna-ah vui uh hi. 1917June 24, Nitak nai 5:00 Culcutta pan
Meileng tawh Bombay pai hi. 1917June 28, Nitak nai 6:00-ah Bombay khua
tungin Zato-ah ki ensak uh a, khua vot thuak zolo mi 15 ciah sak uh
hi. 1917June
29, Nitak nai 3:00 Sente’ Tembaw tuangin Bombay pan ding khia uh hi.. Arabia
tuipi tungah ni 13 sung paisuak uh hi. 1917 July 14, Nitak nai 5:00-in Eden
huan tung uh a Inn sung
lutpah theilo uh hi..
Nai.7:00Pm, ciang lut thei. uh hi. 1917 July 17, Eden pan Tembaw ni 4 sung
pai uh a, Izipt gam Suez canal zuan uh hi. 1917 ni 21 ni-in, Suez tung uh a,
Tua kikal sehnel gam bekbek a hi hi. Suez canal pen Englandte’vanleng
phualpi hi a, a galvanlengte uh muhnop sa mahmah uh hi. 1917 July 26, Nitak
nai 6:00 Suez Khuapi panin Meileng tawh pai uh hi 1917 July 27, Zingsang
8:00 Egypt gam Alexandria khuapi tung uh a, nitak lamin Tembaw tawh
paisuakin Italy gam Toronto khuapi tungin nisat mahmah na mun hi a, amau’
suan tawm singkung bek po hi. Sing ham mahmah hi. Tui nisa-ah lumsak masa-in
tua khit ciangin meitungah suang pan uh hi. Sing kung tungah Toktol tam
mahmah ahih manin, Toktol khua ci-in ciamteh uh hi. 1917August ni 6
ni-in Toronto
khua panin meileng tawh ni 8 sung pai-in, Moh leh niantui bekbek tawh vakin
nuamsa mahmah uh hi. 1917August14 ni France Khuapi Marselles a tun uh
ciangin, Khasum Rs. 50/- Oversea Allowvance Rs. 100/- sang sak uh hi. Sukte
leh Sihzaang mi teng, No.61 Labour Corp min pia-in, Kamhau’ mi No. 62 Labour
Corp min pia a, Capt, Rund-all in uk hi. 1917 Aug 24, Marselles khua panin
meileng tawh ding ding khia kikin, England leh Germanyte’ kikapna mun Bikot
camp 1917 August 27 ni-in tung uh hi. Tua lai-ah nasep laitakin, Tonzaangte
Neng Zalang in khutlet bomb khat puakkhamsak kha a hih manin, mi 6 liamin
tuate Zato pension kipia hi.

Bikot camp panin Brazil-ah ki tuah kik uh a, tua campah a om sungun sun leh
zanin thauging bekbek kawlmim kanpuak ging bangin tai 100 huam sung,
thautang san ziahzuah ci-in lim gen mahmah uh hi. Piancit paite pen galkap
hilo-in vansiate khawmtuah, galte’ zat ding thauvui thautang annek tui dawn,
a suah a sang leh a kisam bangbang asem uh a hi hi. Tua bangin a lauhuai
galmai samai-ah lungleng khuangai-in a om sungun, a ki hehnepna-un,
Alexandria khua a a om sung vua, Gualkhate tawh tuipek a kidemna uh khawng,
Arabia tuipi tung a nawk lai vua, amuh uh ngasa inn ciacia a phate kikumin
holim mahmah uh hi.

Alexandria a om sungun Gualkhate tawh tuipek kidem uh a, Gualkha galkap 9,
Zato kipuak a hih manin, tuipek ding kikham hi. Arabia tuipi kantanin, tui
hualte nasia lua mahmah ahih manin, Motor kham bangin khamin an ne zolo tui
dawn zolo-in a om laitakun inn ciacia, saipi ciacia a pha ngasa (Whale) gual
khat ciangin tul val bang a pha ding tai 2 sung bang, nisuahna pan nitumna
lam manawhin a tai hanhan ngasa a muh uh ciangin lamdang sa-in muhnop sa
mahmah uh hi.

Bikot khua a om lai-un ana seppih uh midangte tawh, lungnop nadingin bawlung
kidem zel uh hi. Tua kidemna-ah na zo uh a hih manin, Piancitte in lamdang
sa-in a pahtawina uh Lian Zakham in a nuai abangin la na phuak hi.

*(a) **Piantui a zal mi zatam te’n, kua’ vontawi bel hiam ci e,*

*(b) **Kua’ vontawi ci’n khau bang sut ing, puvon ngo sal bang lange,*

**Hih bangin ihpu ihpate ahunhun amunmunah, midangte’ sangin a hatnate uh na
lakkhia uh a, mite’ zahtak leh pahtwi-in na om uh hi. Bikot campah a om
sungun, England galkap suah theih nadingin British Parliament-ah ngen uh a,
England Kumpi in ih pu ihpate, galhan dan, galsiam dan thei khin uh a hih
manun, piak dingin thu zasak uh hi. Tua hun laitakin Tonzaangte Khup Zadal
in, kampau khialhna khat tawh kimanin, a suahtak khit ciangin buksau natna
khat tawh si hi. Tua pa pen England galkapte in thupi takin zahtakna tak
tawh vui uh hi. 1917 December kha-in, England Prime Minister leh galkap
maang pawl khatte Brazil camp-ah pai uh a, Tonzaangte Gin vum leh a lawmte
pawl khat in, zahtakna na pialo kha uh a hih manin kha 3 sung thong kiasak
hi.

*2. London paina:*

Brazil campa na semte khen 78, pha uh a, tua sung panin No. 61 leh No. 62,
Labour corpte’ hanciamna leh nasep siamna minthang mahmah a hih manin, Kumpi
King george V. in, “Ki mu nuam ing,” ci a hih manin, a kimu dingin corp 2
sung panin ki teng khia uh hi. Tuate Kumpipa tawh kimu dingin, 1918 Marc ni
9 ni-in ding khia-in, ni 10,ni-in, Boulogue khua pan Tembaw tawh English
Channel kantanin pai uh a, nitak nai 4-in England Tembaw khawlna tung uh hi..
Tua panin Meileng tawh pai-in, nitak nai 9-in London meileng khawlna tung uh
hi. Tua lai-ah Uliante in na dawn uh a, Indiate’ tunna inn khat (9th Floor)
tung sak uh hi.

Tua inn deipi sungah Prime Minister leh Minister dangte in na muak uh hi.
Zingsang nai 11, ciangin kumpipa tawh kimu ding leh, galkap puan silh ding
vaikhak uh a, khut kilenin kikhen uh hi. England Kumpi in a khangkhangin
atenna Buckingham place-ah Kumpi King george v. tawh kimu ding a pai teng:-

1. Mawlaik Deputy Commissioner F.O. Fowler

2. Subidar Mangpum
( Khuasak )

3. Interpreter Thawng Zakai
(Muizawl )

4. Company Commender.Songtheu
(Tualzaang )

5. Interpreter.Thuampau
(Khawsak )

6. Company Commander. Vungh Zakham
(Tonzaang )

7. Company commander. Kam Zanang
(Tuipi )

8. Company Commander. Hau Zanang
(Heilei )

9. Platoon Comander. Hang Khawcin
(Tuitawh )

10. Platoon Commander. Thiaukam
(Kaptel )

11. Sergeant. Vialzen
(Vangteh )

*3. Kumpipa tawh kimuhna:*

1918 March 11 zingsang nai 8,-in,Uliante in a zintunna uh panin Motor tawh
la-in Kumpipa tawh Kumpipa’ innah paipih uh hi. Khamtawh kizut a sau mahmah
Saha 4 leh sailu 2 a kisuanna Kumpipa’ zin dona inn dei sungah kigualin,
Kumpipa’ hong pai ding ngak uh hi. Zingsang nai 9-in Kumpipa a galkap puan
tawh kizemin huihluai tawh hong tuak sukin, 3 vei zahtakna a piak khit uh
ciangin khut kilenin a nuai a bangin kumpipa in thu hong gen hi.

*4. Kumpipa’ thu gente:*

*“*Hih zahtak a agamla, Zo gam Tedim panin, gal huh ding a hong pai Labour
corp 61 leh 62 sung panin, galmai nasepna khempeuhah deihsakna tak tawh,
hanciamin paubanna omlo-in, hoihtakin zo cih ka za hi. Ka lungdamna bangmah
tawh kiteh theilo-in ka lungdam hi. Leitung hunah, England Kumpi’ thu neihna
a bei matengin, England mi khat ka om lai tengun,
Zomi<http://vaphual.net/category/zomi/>,
Tedim mi peuhmah gilkial dangtakin hong puksisak lo ding hi ung. Na
gentheihna mun khempeuh vuah England Kumpi in hongkem ding hi ung.” Ci-in
thu a gen khit ciangin, “Note tawh sau veipi ka om nop hangin, ka nasepna
tamin hun ngahlo ka hihmanin, ka dah mahmah hi. London khua-ah na om sungun,
na lamdang tuamtuamte Ministerte in hong lak kawikawi ding hi,” ci-in thu a
gen khit ciangin, khut kilenin kikhen uh hi.

Tua khit ciangin Zo mi Tedim mite, Kumpipa lim kisuanna inn dei sungah, man
(Photo) kizaih uh hi. Minister khat in makaihin kumpipa’ inn sung panin
nidang lai a, mawhnei kumpi Nu’ kithahna nalamdang tuamtuamte etpih kawikawi
hi. Kumpipa inn tai 2 huam bang zai hi. Inn tungah dial mun 16-ah kikhai a,
Nidang lai London khua meikatna leh, zinlinna te lim sungah ensak uh hi.
Kumpi inn sungah naupang kum 12 gual a pha mi 150-te in, Kumpipa’ lungnopna
dingin, nisimin Benkhaza (Music) tumin lam zel uh hi, ci-in ki gen hi.

1918 March 12, ni-in Parliament kikhopna-ah kahsak uh hi. A pai ma-un
Kumpipa Zum khan vel masa uh hi. Parliament kikhopna inn sung a lut uh
ciangun, mipite in zahtakna pia-in ding uh hi. Kikhopna a man uh ciangin,
Kawlgam Governorpa in, a innah moh leh niangtui tawh vak hi. Tua lai a
nasep sin Kawl mi 13-te tawh, kiho khawmin nitak ciangin Cenima etpih uh hi..
1918 march 13, zingsang an nek khit ciangin, ganhing khawina (Zoo) en uh
hi. A ciah uh ciangin Whiter leh whiteson companyte in, Singgahtui tawh vak
hi.

1918 March14 ni-in, England Kumpi a sem ngei khempeuh leh, vaihawm ulian
khempeuhte’ laizangah, Kumpi King george V. 4-te’ innkuan lim omna etpih uh
hi. Tua mun a cing galkap khat, Songtheu in milim sa-in a khamul a lawnsak
kha hi. Tua lai pen milim lah mihing kisa, mihing lah milim kisa thei hi,
ci-in gen uh hi. Nitak lam ciangin, Kham leh ngun ki bawlna sik namkim leh
van tuamtaum kibawlna munte en uh hi. 1918 March 15 nitak an nek khit
ciangin, London khua nawl a om vanleng bawlna mun etpih uh hi.

1918 march 16 ni-in India Governorpa in an vak a, An a nek khit uh ciangin
Roll company leh Whiteson Companyte in sam leuleu uh hi. Nek theih dawntheih
tuamtuam tawh zindo uh hi. Roll Company inntung a sang pen munah, bawlung
tualpi om a, tua panin London khua sung kimu thei hi. Roll Company inn
laizangah inn tung leh inntual kikal, khuampi khat om a, a kim kot mel
tuamtuam nei singpek tawh kizem hi. Sabuai bangin ki umcip hi. Tua khuam pen
a tawntungin kipei den a, van leite in khuam kipei den tunga sabuai sungah
sum khia leh vante a mau’ gei sabuai-ah hong pai lel hi, ci-in gen uh hi.
Lampi gei vanzuaknate-ah, a van man zah ding sum kikhia-in, Switch ki mek
leh a leinop van pusuak hi. 1918 March 20 ni-in ciah kik ding gelna a om
hangin, Germany galkap a kiman tul 300-te puakna-in Tembaw teng kizang ahih
manin, ciah theilo uh hi.

1918 March 22, ni-in London pan ciahkhia-in, Brazil camp a tun uh ciangin,
England galkap lut theihna ding lai tunga, galkap a suak nuamte galkap dan
sin dingin Lyons camp-ah kisuan uh hi. Tuate pai khiat ni zanin, thautang
koihna innpi bomb in kha a, tua munah ki om ngam nawnlo-in mundangah kitai
hi. Galtaina mun panin, England galkap a suak nuam lote inn lamah ciahsak
hi. England galkap suak a, Lyons camp a galkap sinte a nuai abangin za kipia
hi:-

1.Capt F.O Fowler – Colonel

2. Gordon – Lt. Colonel

3. Warald – Major

4. Ohtakhin -Captain

5. Thawng Zakai -Captain -Muizawl

6. Thuampau – Captain -Khuasak

7.Vung Zakham – Leutanant -Tonzaang

8. Songtheu – Leutanant – Kaptel

9. Kam Zamang – Lieutanant -Tuipi

10. Kimvungh -Lieutanant – Lamzaang

11. Do Cinlian -Lieutanant – Haupi

12. Cinkhai -2nd,Lieutanant -Tuitum

13. Lian Zathang -Lieutanant – Laitui

14. Pau Cinlian -Lieutanant – Gamngai

15. Pau Zacin -Subidar – Suangzaang

Atung a bangin za tuamtuamte a piak banah, Sergeant, Corporal akipan za
tuamtuam a ngah tampi ki om hi. Tuate Lyons camp-ah nipi 3 sung galkap dan
a sin sak laitakin Zo gam panin laikhak ki ngah a, Kuki Thahdo leh Hakha gal
kisimna hangin lo ki kho theilo cih thu a zak ciangun, Zo gam ciah kik ding
a khuan ngen uh a, 1918 July kha-in hong ciahin August kha-in Tedim hong
tung uh hi. Piancit gamah *Kum khat leh kha 6* sung na sem uh a, galmai leh
natna tawh hong sihsante longal, Mangkaang Kumpi in minphatna *PAHTAWINA LAI
* (Certificate) khat ciat pia uh hi.

*CERTIFICATE*

*This is Certificate is given to ——————-who enrolled voluntarily as a mate
in the Burma labour Corp and worked in france for the British Government
during the great war. He worked loyally and well in all; weather by night as
well as by day and every advance and often dangerous condition and willingly
and cheerfully bare his share of the burdens of the day. This fact should
ever be remembered to his credit by those who have any dealings with him and
may all officials deal with him and his family in the liberal for him on
which the place his service at the disposed of the empire in its hour of
stress may he and his family never be forgotten*.

Sd/-

F.O Fowler (Capt)

Burma Commission

Piancit pai Labour Corps a nasemte lungzuan khuangaihna tuamtuam kawm kalah
mi 23 te in hong nusia uh hi. *Tuate in*:-

1. Ngulngin 4. 10 .1917

2. Thangeng 25. 12. 1917

3. Tutlangh 29. 10. 1917

4. Tuangpum 9. 12. 1917

5. Vialdam 9. 12. 1917

6. Ginneng 31. 10. 1917

7. Vumdai 26. 10. 1917

8. Kamang 28. 10. 1017

9. Ngokam 9. 10. 1917

10. Tualkim 4. 9. 1917

11. Lunkap 7. 12. 1917

12. Khoigin 6. 6. 1017

13. Khup Zadal 15. 10. 1917

14. Lang Zakhen 12. 2. 1917

*PIANCIT PAINA THU (1917-1918)*

Leitung galpi khatna 1914 Kumin piang a, tua gal kidona-ah Englandte tampi
si-in Kham dangka Pound 900 Million val bei hi. England leh France kipawlin,
France gamah a kisim laitakun Englandte in amau’ huhna gam tengah huhna mah
ngen kawikawi uh hi. Tua hunin Ih Kawl gam England Kumpi in hong uk khin a
hih manin, Kawl gamah zong huhna hong ngen kik uh hi. Sukte gam, Kamhau’
gam, Sihzaang’ gam tengah huhna ngen dingin Mawlaik panin Deputy
Commissioner D.D.F.O.Lowler 1917 January nipi masa sungin Tedim hong tung
hi. Hih Ukpi 3 sung tengah ki kaikhawmin, gal huh ding gen hi. Amasa-in
Ukpite in nanial uh hi. A hi zongin F.O Lowler in, 1891 June 23, ni a
Thangpi a kibawl, kiciamna bulphuhin huhna hong nget ciangin, Ukpite in
nanial ngam nawnlo uh hi. Hau Cinkhup makai-in Ukpite in amau’ uk sung
ciatah mi kaihkhop sakin, Sukte gam panin mi 250, Kamhau’ gam panin, mi 700,
Sihzaang gam panin, mi 83, a gawm mi 1033 ngah sak uh hi. A kingen zah
sangin a tam zaw ngah sak uh hi.

[image: biakinn]

Gal huh ding a apai mite Tedimah kha 3 sung nasep sinsak phot uh hi. Kha 3
sung a man khit uh ciangin inn lamah kha lang sung ciah khuan pia uh hi.
1917 May 15 ni-in gal huh ding mi 1033-te Tedimah kituah uh a, France gal
mai a na sem dingin, Tedim khua panin anuai a bangin pai uh hi.

1917 May 27 Zingsang nai 10:00 Tedim panin Dimlo-ah giak uh hi. 1917May
28, Dimlo panin Thangpi-ah giak hi. 1917May 30, Tulsuk panin Kawlpi-ah giak
hi. 1917 May 31, Kawlpi panin Gunkhawm tunginGunkhawm pan in tum theih a
tuamtaum tawh na muak uh hi. 1917 June 1, Gunkhawm panin Tembaw tawh Myanyan
June ni 4 ni-in Tung uh a zan thum tam uh hi. 1917 June 8, Myanyan
panin Yangon tung uh hi. Sya Po tha in zing an nekpihin France pai ding
teng, zatep bu nih, Khakkhi puan ak khat tek, pheituam khat, puanak tungsilh
khat mainul khat leh sunsiah phel khat tek pia uh hi. 1917 June 9,
Zogam<http://vaphual.net/>panin a ki kha sukte tawh mangpha kikhakin,
Yangon pan Tembaw tawh ding khia
uh hi. 1917 June 13,Nitak nai 5:00 India Khuapi Culcutta tung uh a,
Kei-zaangte Khoigin a kam sung meima-inZato kahin Zato panin si hi. A
luang mei tawh hal ding deihlo uh a hih manin, Vung Zakham maikai-in Khuapi
tai 15 a ki gamlatna-ah vui uh hi. 1917June 24, Nitak nai 5:00 Culcutta pan
Meileng tawh Bombay pai hi. 1917June 28, Nitak nai 6:00-ah Bombay khua
tungin Zato-ah ki ensak uh a, khua vot thuak zolo mi 15 ciah sak uh
hi. 1917June
29, Nitak nai 3:00 Sente’ Tembaw tuangin Bombay pan ding khia uh hi.. Arabia
tuipi tungah ni 13 sung paisuak uh hi. 1917 July 14, Nitak nai 5:00-in Eden
huan tung uh a Inn sung
lutpah theilo uh hi..
Nai.7:00Pm, ciang lut thei. uh hi. 1917 July 17, Eden pan Tembaw ni 4 sung
pai uh a, Izipt gam Suez canal zuan uh hi. 1917 ni 21 ni-in, Suez tung uh a,
Tua kikal sehnel gam bekbek a hi hi. Suez canal pen Englandte’vanleng
phualpi hi a, a galvanlengte uh muhnop sa mahmah uh hi. 1917 July 26, Nitak
nai 6:00 Suez Khuapi panin Meileng tawh pai uh hi 1917 July 27, Zingsang
8:00 Egypt gam Alexandria khuapi tung uh a, nitak lamin Tembaw tawh
paisuakin Italy gam Toronto khuapi tungin nisat mahmah na mun hi a, amau’
suan tawm singkung bek po hi. Sing ham mahmah hi. Tui nisa-ah lumsak masa-in
tua khit ciangin meitungah suang pan uh hi. Sing kung tungah Toktol tam
mahmah ahih manin, Toktol khua ci-in ciamteh uh hi. 1917August ni 6
ni-in Toronto
khua panin meileng tawh ni 8 sung pai-in, Moh leh niantui bekbek tawh vakin
nuamsa mahmah uh hi. 1917August14 ni France Khuapi Marselles a tun uh
ciangin, Khasum Rs. 50/- Oversea Allowvance Rs. 100/- sang sak uh hi. Sukte
leh Sihzaang mi teng, No.61 Labour Corp min pia-in, Kamhau’ mi No. 62 Labour
Corp min pia a, Capt, Rund-all in uk hi. 1917 Aug 24, Marselles khua panin
meileng tawh ding ding khia kikin, England leh Germanyte’ kikapna mun Bikot
camp 1917 August 27 ni-in tung uh hi. Tua lai-ah nasep laitakin, Tonzaangte
Neng Zalang in khutlet bomb khat puakkhamsak kha a hih manin, mi 6 liamin
tuate Zato pension kipia hi.

Bikot camp panin Brazil-ah ki tuah kik uh a, tua campah a om sungun sun leh
zanin thauging bekbek kawlmim kanpuak ging bangin tai 100 huam sung,
thautang san ziahzuah ci-in lim gen mahmah uh hi. Piancit paite pen galkap
hilo-in vansiate khawmtuah, galte’ zat ding thauvui thautang annek tui dawn,
a suah a sang leh a kisam bangbang asem uh a hi hi. Tua bangin a lauhuai
galmai samai-ah lungleng khuangai-in a om sungun, a ki hehnepna-un,
Alexandria khua a a om sung vua, Gualkhate tawh tuipek a kidemna uh khawng,
Arabia tuipi tung a nawk lai vua, amuh uh ngasa inn ciacia a phate kikumin
holim mahmah uh hi.

Alexandria a om sungun Gualkhate tawh tuipek kidem uh a, Gualkha galkap 9,
Zato kipuak a hih manin, tuipek ding kikham hi. Arabia tuipi kantanin, tui
hualte nasia lua mahmah ahih manin, Motor kham bangin khamin an ne zolo tui
dawn zolo-in a om laitakun inn ciacia, saipi ciacia a pha ngasa (Whale) gual
khat ciangin tul val bang a pha ding tai 2 sung bang, nisuahna pan nitumna
lam manawhin a tai hanhan ngasa a muh uh ciangin lamdang sa-in muhnop sa
mahmah uh hi.

Bikot khua a om lai-un ana seppih uh midangte tawh, lungnop nadingin bawlung
kidem zel uh hi. Tua kidemna-ah na zo uh a hih manin, Piancitte in lamdang
sa-in a pahtawina uh Lian Zakham in a nuai abangin la na phuak hi.

*(a) **Piantui a zal mi zatam te’n, kua’ vontawi bel hiam ci e,*

*(b) **Kua’ vontawi ci’n khau bang sut ing, puvon ngo sal bang lange,*

**Hih bangin ihpu ihpate ahunhun amunmunah, midangte’ sangin a hatnate uh na
lakkhia uh a, mite’ zahtak leh pahtwi-in na om uh hi. Bikot campah a om
sungun, England galkap suah theih nadingin British Parliament-ah ngen uh a,
England Kumpi in ih pu ihpate, galhan dan, galsiam dan thei khin uh a hih
manun, piak dingin thu zasak uh hi. Tua hun laitakin Tonzaangte Khup Zadal
in, kampau khialhna khat tawh kimanin, a suahtak khit ciangin buksau natna
khat tawh si hi. Tua pa pen England galkapte in thupi takin zahtakna tak
tawh vui uh hi. 1917 December kha-in, England Prime Minister leh galkap
maang pawl khatte Brazil camp-ah pai uh a, Tonzaangte Gin vum leh a lawmte
pawl khat in, zahtakna na pialo kha uh a hih manin kha 3 sung thong kiasak
hi.

*2. London paina:*

Brazil campa na semte khen 78, pha uh a, tua sung panin No. 61 leh No. 62,
Labour corpte’ hanciamna leh nasep siamna minthang mahmah a hih manin, Kumpi
King george V. in, “Ki mu nuam ing,” ci a hih manin, a kimu dingin corp 2
sung panin ki teng khia uh hi. Tuate Kumpipa tawh kimu dingin, 1918 Marc ni
9 ni-in ding khia-in, ni 10,ni-in, Boulogue khua pan Tembaw tawh English
Channel kantanin pai uh a, nitak nai 4-in England Tembaw khawlna tung uh hi..
Tua panin Meileng tawh pai-in, nitak nai 9-in London meileng khawlna tung uh
hi. Tua lai-ah Uliante in na dawn uh a, Indiate’ tunna inn khat (9th Floor)
tung sak uh hi.

Tua inn deipi sungah Prime Minister leh Minister dangte in na muak uh hi.
Zingsang nai 11, ciangin kumpipa tawh kimu ding leh, galkap puan silh ding
vaikhak uh a, khut kilenin kikhen uh hi. England Kumpi in a khangkhangin
atenna Buckingham place-ah Kumpi King george v. tawh kimu ding a pai teng:-

1. Mawlaik Deputy Commissioner F.O. Fowler

2. Subidar Mangpum
( Khuasak )

3. Interpreter Thawng Zakai
(Muizawl )

4. Company Commender.Songtheu
(Tualzaang )

5. Interpreter.Thuampau
(Khawsak )

6. Company Commander. Vungh Zakham
(Tonzaang )

7. Company commander. Kam Zanang
(Tuipi )

8. Company Commander. Hau Zanang
(Heilei )

9. Platoon Comander. Hang Khawcin
(Tuitawh )

10. Platoon Commander. Thiaukam
(Kaptel )

11. Sergeant. Vialzen
(Vangteh )

*3. Kumpipa tawh kimuhna:*

1918 March 11 zingsang nai 8,-in,Uliante in a zintunna uh panin Motor tawh
la-in Kumpipa tawh Kumpipa’ innah paipih uh hi. Khamtawh kizut a sau mahmah
Saha 4 leh sailu 2 a kisuanna Kumpipa’ zin dona inn dei sungah kigualin,
Kumpipa’ hong pai ding ngak uh hi. Zingsang nai 9-in Kumpipa a galkap puan
tawh kizemin huihluai tawh hong tuak sukin, 3 vei zahtakna a piak khit uh
ciangin khut kilenin a nuai a bangin kumpipa in thu hong gen hi.

*4. Kumpipa’ thu gente:*

*“*Hih zahtak a agamla, Zo gam Tedim panin, gal huh ding a hong pai Labour
corp 61 leh 62 sung panin, galmai nasepna khempeuhah deihsakna tak tawh,
hanciamin paubanna omlo-in, hoihtakin zo cih ka za hi. Ka lungdamna bangmah
tawh kiteh theilo-in ka lungdam hi. Leitung hunah, England Kumpi’ thu neihna
a bei matengin, England mi khat ka om lai tengun,
Zomi<http://vaphual.net/category/zomi/>,
Tedim mi peuhmah gilkial dangtakin hong puksisak lo ding hi ung. Na
gentheihna mun khempeuh vuah England Kumpi in hongkem ding hi ung.” Ci-in
thu a gen khit ciangin, “Note tawh sau veipi ka om nop hangin, ka nasepna
tamin hun ngahlo ka hihmanin, ka dah mahmah hi. London khua-ah na om sungun,
na lamdang tuamtuamte Ministerte in hong lak kawikawi ding hi,” ci-in thu a
gen khit ciangin, khut kilenin kikhen uh hi.

Tua khit ciangin Zo mi Tedim mite, Kumpipa lim kisuanna inn dei sungah, man
(Photo) kizaih uh hi. Minister khat in makaihin kumpipa’ inn sung panin
nidang lai a, mawhnei kumpi Nu’ kithahna nalamdang tuamtuamte etpih kawikawi
hi. Kumpipa inn tai 2 huam bang zai hi. Inn tungah dial mun 16-ah kikhai a,
Nidang lai London khua meikatna leh, zinlinna te lim sungah ensak uh hi.
Kumpi inn sungah naupang kum 12 gual a pha mi 150-te in, Kumpipa’ lungnopna
dingin, nisimin Benkhaza (Music) tumin lam zel uh hi, ci-in ki gen hi.

1918 March 12, ni-in Parliament kikhopna-ah kahsak uh hi. A pai ma-un
Kumpipa Zum khan vel masa uh hi. Parliament kikhopna inn sung a lut uh
ciangun, mipite in zahtakna pia-in ding uh hi. Kikhopna a man uh ciangin,
Kawlgam Governorpa in, a innah moh leh niangtui tawh vak hi. Tua lai a
nasep sin Kawl mi 13-te tawh, kiho khawmin nitak ciangin Cenima etpih uh hi..
1918 march 13, zingsang an nek khit ciangin, ganhing khawina (Zoo) en uh
hi. A ciah uh ciangin Whiter leh whiteson companyte in, Singgahtui tawh vak
hi.

1918 March14 ni-in, England Kumpi a sem ngei khempeuh leh, vaihawm ulian
khempeuhte’ laizangah, Kumpi King george V. 4-te’ innkuan lim omna etpih uh
hi. Tua mun a cing galkap khat, Songtheu in milim sa-in a khamul a lawnsak
kha hi. Tua lai pen milim lah mihing kisa, mihing lah milim kisa thei hi,
ci-in gen uh hi. Nitak lam ciangin, Kham leh ngun ki bawlna sik namkim leh
van tuamtaum kibawlna munte en uh hi. 1918 March 15 nitak an nek khit
ciangin, London khua nawl a om vanleng bawlna mun etpih uh hi.

1918 march 16 ni-in India Governorpa in an vak a, An a nek khit uh ciangin
Roll company leh Whiteson Companyte in sam leuleu uh hi. Nek theih dawntheih
tuamtuam tawh zindo uh hi. Roll Company inntung a sang pen munah, bawlung
tualpi om a, tua panin London khua sung kimu thei hi. Roll Company inn
laizangah inn tung leh inntual kikal, khuampi khat om a, a kim kot mel
tuamtuam nei singpek tawh kizem hi. Sabuai bangin ki umcip hi. Tua khuam pen
a tawntungin kipei den a, van leite in khuam kipei den tunga sabuai sungah
sum khia leh vante a mau’ gei sabuai-ah hong pai lel hi, ci-in gen uh hi.
Lampi gei vanzuaknate-ah, a van man zah ding sum kikhia-in, Switch ki mek
leh a leinop van pusuak hi. 1918 March 20 ni-in ciah kik ding gelna a om
hangin, Germany galkap a kiman tul 300-te puakna-in Tembaw teng kizang ahih
manin, ciah theilo uh hi.

1918 March 22, ni-in London pan ciahkhia-in, Brazil camp a tun uh ciangin,
England galkap lut theihna ding lai tunga, galkap a suak nuamte galkap dan
sin dingin Lyons camp-ah kisuan uh hi. Tuate pai khiat ni zanin, thautang
koihna innpi bomb in kha a, tua munah ki om ngam nawnlo-in mundangah kitai
hi. Galtaina mun panin, England galkap a suak nuam lote inn lamah ciahsak
hi. England galkap suak a, Lyons camp a galkap sinte a nuai abangin za kipia
hi:-

1.Capt F.O Fowler – Colonel

2. Gordon – Lt. Colonel

3. Warald – Major

4. Ohtakhin -Captain

5. Thawng Zakai -Captain -Muizawl

6. Thuampau – Captain -Khuasak

7.Vung Zakham – Leutanant -Tonzaang

8. Songtheu – Leutanant – Kaptel

9. Kam Zamang – Lieutanant -Tuipi

10. Kimvungh -Lieutanant – Lamzaang

11. Do Cinlian -Lieutanant – Haupi

12. Cinkhai -2nd,Lieutanant -Tuitum

13. Lian Zathang -Lieutanant – Laitui

14. Pau Cinlian -Lieutanant – Gamngai

15. Pau Zacin -Subidar – Suangzaang

Atung a bangin za tuamtuamte a piak banah, Sergeant, Corporal akipan za
tuamtuam a ngah tampi ki om hi. Tuate Lyons camp-ah nipi 3 sung galkap dan
a sin sak laitakin Zo gam panin laikhak ki ngah a, Kuki Thahdo leh Hakha gal
kisimna hangin lo ki kho theilo cih thu a zak ciangun, Zo gam ciah kik ding
a khuan ngen uh a, 1918 July kha-in hong ciahin August kha-in Tedim hong
tung uh hi. Piancit gamah *Kum khat leh kha 6* sung na sem uh a, galmai leh
natna tawh hong sihsante longal, Mangkaang Kumpi in minphatna *PAHTAWINA LAI
* (Certificate) khat ciat pia uh hi.

*CERTIFICATE*

*This is Certificate is given to ——————-who enrolled voluntarily as a mate
in the Burma labour Corp and worked in france for the British Government
during the great war. He worked loyally and well in all; weather by night as
well as by day and every advance and often dangerous condition and willingly
and cheerfully bare his share of the burdens of the day. This fact should
ever be remembered to his credit by those who have any dealings with him and
may all officials deal with him and his family in the liberal for him on
which the place his service at the disposed of the empire in its hour of
stress may he and his family never be forgotten*.

Sd/-

F.O Fowler (Capt)

Burma Commission

Piancit pai Labour Corps a nasemte lungzuan khuangaihna tuamtuam kawm kalah
mi 23 te in hong nusia uh hi. *Tuate in*:-

1. Ngulngin 4. 10 .1917

2. Thangeng 25. 12. 1917

3. Tutlangh 29. 10. 1917

4. Tuangpum 9. 12. 1917

5. Vialdam 9. 12. 1917

6. Ginneng 31. 10. 1917

7. Vumdai 26. 10. 1917

8. Kamang 28. 10. 1017

9. Ngokam 9. 10. 1917

10. Tualkim 4. 9. 1917

11. Lunkap 7. 12. 1917

12. Khoigin 6. 6. 1017

13. Khup Zadal 15. 10. 1917

14. Lang Zakhen 12. 2. 1917

15. Suanthawng 29. 1. 1918

16. Zuanpum 28. 12. 1918

17. Ngindam 7. 3. 1918

18. Siatlut 9. 3. 1918

19. Kamngul 27. 4. 1918

20. Paupum 29. 1. 1918

21. Sonneng 7. 11. 1918

22. Kaingin 23. 10. 1918

23. Maha peng 21. 12. 1918

Hih atung a asite Piancit gam galpi masa (1st World war) hun sung a, a site’
hanah kivui-in, hancingte in limtakin cing uh hi, ci-in ki gen hi.

15. Suanthawng 29. 1. 1918

16. Zuanpum 28. 12. 1918

17. Ngindam 7. 3. 1918

18. Siatlut 9. 3. 1918

19. Kamngul 27. 4. 1918

20. Paupum 29. 1. 1918

21. Sonneng 7. 11. 1918

22. Kaingin 23. 10. 1918

23. Maha peng 21. 12. 1918

Hih atung a asite Piancit gam galpi masa (1st World war) hun sung a, a site’
hanah kivui-in, hancingte in limtakin cing uh hi, ci-in ki gen hi.

No comments:

Post a Comment