Thursday, July 14, 2022

ZOMITE PIANTIT (FRANCE) PAINA AH TUIMANG TE MI 9 PAI
Leitung galpi masa pen July 28 1914 in Austria-Hungary, Europe pan kipan a, November 11, 1918 dong kum 4 leh kha thum leh ni nih sung sawt hi. British kipawlpih Allied te in zo a, Ottoman Empire puk suak hi.
France, British Enpire, Russian Empire leh America a kipan gam tuamtuam te kipawl uh a, a langkhat ah Germany Empire, Austria-Hungary, Ootaman Empire, Bulgaria gamte kipawl in, Europe pan kipanin Africa gam, Middle East, Pacific Island, China, Indian Ocean, North and South Atlantic Ocean tengah kido uh hi.
British lamte in galkap 42,928,000 nei uh a, Germany lamte in galkap 25, 248,000 nei uh hi. Allied te 5,525,00 si a, Germany lamte 4,386,000 si uh hi. France galkap 1,811,000 si a, British galkap 1,115,000 si hi.
France gamah a kisim laitak un British Empire in amau ukna gam;
Egypt, Fiji, India, Malta, Mauritius, Seychelles, British West Indies, South Africa leh China gamte panin huhna ngen in Kuli ding la uh hi. Egypt panin 100,000, India panin 21,000, South Africa panin 20,000 kila hi. China panin mi 50,000 la uh a, tua lakah 2000 bang si hi kici hi.
British Empire galkap te in 1824 kumin Lower Burma teng la uh a, 1885 kum in Upper Burma la in 1891 kumin Kam Hau uk Zogam sung hong la uh hi.
Febeuary 13, 1891 in Tonzang innpi panin Hau Cin Khup (kum 1) kiman a, Yangon ah kipuak hi. Yangon Governor in Kam Hau gam teng a uk dingin Hau Cin Khup ukpi Laipi pia hi. Yangon panin ciahto a, Tedim SDO Captain Rose in zuito a, May 7, 1891 in Tonzang ah Kam Hau uk sung a om Hausa te tawh pawi lianpi khat bawl uh hi. Tedim SDO Captain Rose tawh June 23, 1891 in Sial khat go in Sialzavat na nei in kilemna agreement bawl uh hi.
Galpi khatna, France gamah British te pawl leh Gernany te a kido laitak in British te in amau ukna gam sung pan coolie ding ngen a, India panin Hindu, Shynteng, Khasi, Lusei, Meitei, Bihar, Orissa, Pathan, Bengali,
Kumoan te zong ngen uh hi.
August 13, 1896 in Mikang British te in Chin Hills Regulstion Acts bawl uh a, gam min pen Assam State, Chin Hills Regulation Division ci in Capital dingin Falam kizang a, Tedim pen Subdivision hi in SDO khat in hong uk a, tua te ukna nuai ah Pu Hau Cin Khup in ukpi sem hi.
Zogam ah huhna a ngen dingin Mawlaik panin Deputy Commissioner F.O.Fowler peb 1917 January nipi masa sungin Tedim hong tung hi. Amasa in Ukpite in na nial uh hi. A hizongin F.O Fowler in, 1891 June 23, ni a, Mikang galkal te Headquaters Thangpi a kibawl Thuciam Sialbanna bulphuhin huhna hong nget ciangin, Ukpite in na nial ngam nawnlo uh hi.
Chin Labour Corps paiding Mi 1033 Ngah
Ukpi Hau Cin Khup in makai in Tedim gam (Tedim subdivision) sung Ukpi, Hausa le Upate in Mikang Kumpite ngetna tawh ki zui-in Kam Hau ukna sung pan mi (500 ), Sukte le Sihzangte ukna sung pan mi (500) France (Piantit) pai ding in thu hong omsak uh hi. A kikaih khop taktak ciangin Sukte gam pan
mi (250 ), Sihzang gam pan mi (83) leh Kam Hau gam pan mi ( 700 ) ngah sak in, a vekpi in mi ( 1033
pha hi. Tua hun lai in Tedim Subdivision1 ukna sungah pasal kum 20-40 kikal mi 5000 bek om hi.
Piantit(France) gam pai ding te Tedim ah kha thum sung nasep kisin phot uh hi. May 27, 1917 ni Tedim pan ding khia uh a, Calcutta, Bombay tawnin Suez Canal paisuak in France leh Belgium gamgi tung uh hi. Kum 1 leh kha 6 sung nasem in galveng kuan ban ah ciah utlua uh ahih manin nasem hoih minphatna tawh hong ciah uh a, August 1918 in Tedim tungkik uh hi. Gal sungah mi 23 in sihna tuak a Tedim tungkik nawnlo uh hi. Tuipi tungah sun 40 leh zan 40 bang pai uh hi.
Tedim leh France kikal a pai na uh;
• 1917 May 27: Zingsang nai 10:00 Tedim panin Dimlo ah giak.
• 1917 May 28: Dimlo panin Thangpi ah giak.
• 1917 May 30: Tulsuk panin Kawlpi ah giak.
• 1917 May 31: Kawlpi panin Gun khawm tung, Gun khawm panin tum theih a tuamtuam tawh na muak uh.
• 1917 June 1: Gunkhawm panin Tembaw tawh Myanyan zan thum.
• 1917 June 8: Yangon tung. Sia Potha in zing an nekpihin France pai ding teng zatep bu nih, Khakhi puan-ak khat tek, pheituam khat, puan-ak tungsilh khat, mainul khat leh sunsiah phel khat tek pia uh hi.
• 1917 June 9: Zogam panin a kikhasukte tawh mangpha kikhakin, Yangon pan Tembaw tawh ding khia.
• 1917 June 13: Nitak nai 5:00 in India Khuapi Culcutta tung, Keizangte Khoi Gin a kamsung meima-in Zato pan si. A luang mei tawh hal ding deihlo uh a hih manin Vung Za Kham maikai-in Khuapi pan tai 15 a ki gamlatna-ah vui uh hi.
• 1917 June 24 nitak nai 5:00 Culcutta pan Meileng tawh Bombay pai.
• 1917 June 28: Nitak nai 6:00 in Bombay tung, Zato ah ki ensak uh, khuavot thuakzolo mi 15 ciahsak uh hi.
• 1917 June 29: Nitak nai 3:00 in Tembaw taw Bombay pan Arabian Sea tuipi tungah ni 13 sung pai uh.
• 1917 July 14: Nitak nai 5:00 in Eden Huan tung uh, Innsung lutpah theilo, nitak nai 7:00 ciang lut thei pan.
• 1917 July 17: Eden pan Tembaw tawh ni 4 sung pai, Egypt gam Suez canal zuan uh hi.
• 1917 July 21: Suez tung uh a, sehnelgam mu in lamdang sa uh hi. Suez canal pen England vanleng phualpi hi a, a galvanlengte uh muhnop sa mahmah uh hi.
• 1917 July 26: Nitak nai 6:00 in Suez Khuapi panin Meileng tawh pai uh.
• 1917 July 27: Zingsang nai 8:00 in Egypt gam Alexandria khuapi tung. Nitak lamin Tembaw tawh paisuakin Italy gam Taranto khuapi tung uh hi. Tua mun pen nisat mahmah na mun hi a, amau suantawm singkung bek po hi. Sing hamsa mahmah hi. Tui nisa-ah lumsak masa-in tua khit ciangin meitungah suang pan uh hi. Sing kung tungah Toktol tam mahmah ahih manin Toktol khua ci-in ciamteh uh hi.
• 1917 August 6: Taranto khua panin meileng tawh ni 8 sung pai-in Moh leh Niangtui bekbek tawh kivakin nuamsa mahmah uh hi.
• 1917 August 14: Franch Khuapi Marseilles tung. Khasum Rs.50.00; Oversea Allowvance Rs.100.00 pia uh.
• 1917 August 24: Marseilles khua panin meileng tawh ding khia kikin England leh Germany te kikapna mun 'Boot Camp' August 27 ni-in tung uh hi. Tua ah nasem kipan uh a, a maban khempeuh uh thanuam tak, zawhthawh takin sem uh a, pahtak ngah mahmah uh hi. Tua manin deihsakna tangin London pai ding nangawn na phalsak uh hi.
England khuapi London paina
Nasep thanuam leh siam in a kigen ciang London ah kimuhpih dingin kumpite in sam a, 1918 March 9 in pai uh hi. Tembaw tawh Boulogne pan English Channel kantanin England tung uh a, meileng tawh pai kikin London meileng khawlna tung uh hi. Tua laiah kumpi tangin mite in na dawn uh hi. A zingsang ciang UK Prime Minister David Lloyd George leh Minister dangte in na dawn uh hi.
March 11, 1918 mi zingsang nai 8:00 in a zintunna uh pan mawtaw tawh Kumpipa inn ah paipih uh hi. Khamtawh kizut Kumpipa lengla dona inndei sungah kigualin Kumpipa hong pai ding ngak uh hi. Nai 9:00 a cin ciangin British King George.V (George Frederick Ernest Albert) a galkap puan tawh kizemin inn tung pan hong tuak suk a, zahtakna a piak khit uh ciangin khut kilenin Kumpipa in thu a gen hi. "Gamlapi, Tedim khua pek pan gal huh dinga nong pai sung un nasepna khempeuhah deihsakna tawh hanciamin paubanna omlo hoihtakin na zo uh hi cih ka za hi. Ka lungdamna bangmah tawh kiteh theilo hi. Leitung ah England Kumpi a bei mateng Tedim mi peuhmah gilkial, dangtakin puksi lo ding; a kisapna mun khempeuh ah England Kumpi in hongkem ding hi. Note tawh sauvei ka omkhop nop hangin ka nasepna tamin hun neilo ka hihmanin poi kasa hi. London khua ah na lamdang tuamtuam ka mite in hong lak kawikawi ding uh hi."
London a tam sung un Parliament, Zoological Garden, Kumpi inn lui leh Museum, Vanleng bawlna, etc etpih uh hi. A vakna khat vuah Pu Song Theu in galkap khat pen milim sa in a khamul lawnsak hi, kici hi. Kumpi cing galkapte pen milim tawh kibangin tanglo, mitphialo in ding uh hi. Milim leh mihing kikhen theilo ci uh hi. Ni 12 a tam khit uh ciangin 1918 March 22 niin a nasepna lam vuah ciahkik uh hi.
1918 March 11 ni a Buckingham Palace ah Kumpi George V tawh kimu teng:
1. Mawlaik Deputy Commissioner F.O. Fowler.
2. Subidar Mang Pum, Khuasak.
3. Company Commender Song Theu, Tualzang.
4. Company Commander Vungh Za Kham, Tonzang.
5. Company commander Kam Za Nang, Tuipi.
6. Company Commander Hau Za Nang, Heilei.
7. Platoon Comander Hang Khaw Cin, Tuitawh.
8. Platoon Commander Thiau Kam, Kaptel
9. Sergeant Vial Zen, Vangteh..
10. Interpreter Thuam Pau, Khawsak.
11. Interpreter Thawng Za Kai, Muizawl.
England Galkap Suak
England galkap a suak nuam pawlkhat amau siamna tawh kizui in panmun kipia a, a nuai a bang hi.
1. Capt F.O. Fowler : Colonel.
2. Thawng Za Kai, Muizawl : Captain.
3. Thuam Pau, Khuasak : Captain.
4. Vung Za Kham, Tonzang : Lieutanant.
5. Song Theu, Kaptel : Lieutanant.
6. Kam Za Mang, Tuipi : Lieutanant.
7. Kim Vungh, Lamzang : Lieutanant.
8. Do Cin Lian, Haupi : Lieutanant.
9. Lian Za Thang, Laitui : Lieutanant.
10. Pau Cin Lian, Gamngai : Lieutanant.
11. Cin Khai, Tuitum : 2nd Lieutanant.
12. Pau Za Cin, Suangzang : Subidar.
Ciahkikna Leh Pahtawina Laipi
1918 July kha ciangin hong ciah uh a, 1918 August 31 in Tedim hong tung uh hi. England kumpi adingin France leh Belgium, France leh Germany gamgi tengah kum khat leh alang nasem uh a, PAHTAWINA LAIPI (Certificate) khat ciat hong ciahpih uh hi. [A tu ate un 'gilkial dangtak hun ciang hong huh ding' a cite kiangpan hih PAHTAWITNA LAIPI tawh huhna (tuhun ciang) a ngah takpi tam maw!] A certificate vuah hih bangin kigelh hi.
CERTIFICATE
This is Certificate is given to ------------ who enrolled voluntarily as a mate in the Burma labour Corp and worked in france for the British Government during the great war. He worked loyally and well in all; weather by night as well as by day and every advance and often dangerous condition and willingly and cheerfully bare his share of the burdens of the day. This fact should ever be remembered to his credit by those who have any dealings with him and may all officials deal with him and his family in the liberal for him on which the place his service at the disposed of the empire in its hour of stress may he and his family never be forgotten.
Sd/-
F.O. Fowler
Captain
Burma Commission
Hong Ciahkiklote
A si, a kiciamteh mi 23 te leh a sihni uh hih bang hi. Han ah kivui a, tuni dong kimu theilai hi.
1. Ngul Ngin, 4.10.1917
2. Thang Eng, 25.12.1917
3. Tut Lang, 29.10.1917
4. Tuang Pum, 9.12.1917
5. Vial Dam, 9.12.1917
6. Gin Neng, 31.10.1917
7. Vum Dam, 26.10.1917
8. Kam Mang, 28.10.1017
9. Ngo Kam, 9.10.1917
10. Tual Kim, 4.9.1917
11. Lun Kap, 7.12.1917
12. Son Neng, 7.11.1918
13. Kai Ngin, 23.10.1918
14. Ma Ha Peng, 21.12.1918
15. Khoi Gin, 6.6.1917
16. Khup Za Dal, 15.10.1917
17. Lang Za Khen, 12.2.1917
18. Suan Thawng, 29.1.1918
19. Zuan Pum, 28.12.1918
20. Ngin Dam, 7.3.1918
21. Siat Lut, 9.3.1918
22. Kham Ngul, 27.4.1918
23. Pau Pum, 29.1.1918
Thulakna;
Hau Za Cin (Phuitong Liim) leh Google pan
1917 kumin Tuimang khua pan Piancit( France)ah mi 9 pai hi.
1. Tun Khaw Thang (Neihkhup)
2. Thuam Alh (Neihkhup)
3. Bel Suan (Neihkhup)
4. Pu Sawm Khaw Thang (Guite)
5. Pu Khup Za Cin (Guite)
6. Pu Tuang Go (Guite)
7. Pu Pu Nei Nim (Guite)
8. Pu Tuang Gin (Guite)
9. Pu Dam Khaw Zam (Suante)
Pu Tun Khaw Thawng in Tuitaw a kuanna hih bangin la phuak hi.
(a) Lunmang angah ka zal lai in,
Al bang ka mang ding sang e.
(b) Al bang manglo tawtawm khuamual ka suah ciang
Sam lam bang ang ta nang e.
(a) Lunmang saumang tongluan siam a,
A va len siam zil aw e.
(b) Va cih leng bang sun ni pai bang ta,
A lel dawnah lunmang zal na e.
(a) Damtui tungah saumang nunnuam,
Lun in ka tuang lam ci e.
(b) A kawlciang tawh do a nan na,
Lim nga bang a lam hi e.
Pu Tun Khaw Thawng, Piantit paina mual Janary 12,1953 in bawl a, Tuimang khua Neihkhup Beh mual ah kiphut hi. Pu Tun Khaw Thawng mual pen a ma min phuah ka pa Thawng Zam in gelh sak hi.
@NK. Nang
Crd:

No comments:

Post a Comment