Monday, July 18, 2022

INNPITE’ TANGTHU

Thu masa:
Innpite ih cih pen Guite, Sukte leh Manlunte hi pen hi. Laphuak siam a minthang Gualnamte Phungmaang’ hunin zong Tawmbingte tawm vei na mang uh hi.. Tawmbingte’ sangin Thawmte sawt na maang zaw uh hi. Sawt a maang pen cileng Guite mah ahi hi. Sukte pen Khantuam’ khang pan a hong kipan ahi hi. A hih hangin Innpite’ lakah sukte mah galhat penin vaihawm zong na zo pen uh hi. Tawl khat khit ciangin Guite’ uk sung a om khate in Guite beh hong ki cih tawm uh om a, Sukte’ uk sung a omte Sukte beh a ki cih hun uh hong om mawk hi. Ahi zongin India leh Myanmar in Maangkaangte’ khut sung panin (Independent) suahtakna hong lak uh ciangin, Guite beh taktak lote in Guite beh hong kici nuam nawnlo uh a, Sukte beh taktak lote in zong Sukte beh hong kici nuam nawnlo uh hi. Tua banah Sukte kici min hong deih loh manun, Tedim khua min tamin leh Maangkangte’ hong cihna uh tawh kizui-in, Tedim, Chin hong kici hi. Lusheite bang in zong a paipai min hong kipuaksakna PAIHTE ci-in hong lo uh hi.

THAWMTE MANGSUUM’ TANGTHU
1. Saizang khua-ah Maangsuum a tunna thu:

Mangsuum a kici Thawmte beh hi a Kulsuang’ tapa ahi hi. Ama khan’ hun sawt tuak mahmah a hih manin Thawmte beh tangthu bang ih sim ciangin dawi leh kau thu peuh tawh na pan bialbual hi. Maangssum leh Haangssum (buansiing) na kizawl uh hi. Haangsuum ih cih pen tua hun laitak a Phaipi hausa-pa ahi hi. Kulsuang’ khang a kipanin zong Maangsuumte in sila leh inn teng tampi na neikhin zo uh hi. Ni khat Mim-ek khua pan chianlai khua-ah pem dingin a silate tawh hong kithawi uh hi. A pai khiat ding ciangin Maangsuum in a silate vongsum lianpi khat pua sak a, Munpi laizang hong tun ciangin hi bangin ai a san hi. “Ka tuu ka ta tawh nuamtakin hih munpi laizangah ka ten zawh ding leh, ka sumpi aw munpi laizangah na khawl in,” ci-in a sumpi a khuk hi. Maangsuum’ deihna munah a sumpi na tu lo ahih manin a silate in a pu Maangsuum’ theih ma-in a vongsum ken pan na pua to-in munpi laizangah a na koih sim uh hi. Tua banga a koih khit uh ciangin, a pu Maangsuum a ensak uh hi. Tua ciangin Chianlai khuate in vongsum omna munah Maangsuum’ inn ding a lamsak pah uh hi. Tua munpi lai zang pen gamsai pha mahmah ahih manin a khua min dingin “SAIZAANG’ phuak uh hi. Tawmbingte Tuahkam kicipa’ inn mun tektekah Maangsuum in a inn ding hong lam hi. Saizang khua-ah, Kulsuang leh a tapa Maangsuum in vaikhawmin hong pang uh a, gam zapi kekin Hausa lianpi-in hong pang uh hi. A hih hangin a khua nung ciangin Maangsuum khang mangin innman hi kici hi.
Thawmte Maangsuum in sanggam pasal Sawmsiing leh sanggam numei Manciang a nei hi. Sialthah khua-ah Kulsuang leh a tate a ten lai-in Maangsuum in Guite Vummaang’ tanu Komkim zi-in a nei hi. Kaptel gam sung Guava kici khua-ah Kulsuang leh a tate vaihawmin a pang uh hi. Tua hun laitakin Chianlai khua-ah Songputte leh Taangpuate in vaihawmin a om uh hi. Chiamlai khua a vaihawmte in vaihawm siam kisa zolo leh gal leh sa-ah cingtaak kisa zolo uh ahih manin, vaihawm dingin Kulsuang leh a tate a cial uh hi. Apa’ hangin Maangsuum pil leh hauh thhuahin minthang mahmah hi. Mi cimawh leh haksatna thuakte in Maangsuumte va belbel uh a, tua thamlo-in a khua sung vaihawmte a muang zolo mipawl khatte hong tai-in Maangsuumte hong belbel uh ahih manin, a sawtlo-in a tenna SAIZAANG pen inn 700 hong pha ziau hi.
Maangsuum in tapasal 7 leh ta numei 1 nei a, ih ngeina om bangin a tapa upen in apa Kulsung tamin Suanglet ahi hi. Ata nautum pen in akhua min uh Saizang khua tamin Zaangluah ahi hi. Maangsuum pen hau semsemin a min hong thang semsem hi.

2. Maangsuum’ zi Komkim gitlohna:

Khangluite in numei gilo in phung sung bangkua sung khen hi a cih mah bangin Maangsuumte unau vakhutui bang a, a om khawm hilhel Komkim’ bawlin hong kikhen uh hi. Komkim’ bawlin Maangsuum’ hauhsak laitakin a inn sungah nakpi-in buaina hong om hi. Komkim ki phasakin a naupa Sawmsiing a dingin thuak hakin hong haksa mahmah hi. A tawpna ciangin Sawmsiing in a-u Komkim thuak zolo-in kawl zang lamah pemin Tuangdote va bel hi.
Maangsuumte unau kingai mahmah uh hih manin, Maangsuum in kawl gam a om anaupa sam kik a, amah zong a zi tawh hong ciah to pah vingvengin Zaangtalui galah hong teng uh hi. Utan’ Nautan’ tang dingin Maangsuum in a naupa ton sak a sawm hi. Ton nading gan zong khih khinin guaton zong a phut khin uh hi. Maangsuum in,a tanute’ kiangah “Inn a tontul va la un,” ci-in a sawl hi. A tanute zong paipah uh a, Komkim’ kiangah, “Pi aw tul hong pia in dawigawh ki go nuam hi,” ci-in a ngen uh hi. Komkim in tul pia nuamlo-in, “Kawltu, kawlta’ kha sam nuam na hih uh leh pai mengmeng un,” ci-in khut guak bek tawh a paisak hi. Maangsuum zong heh mahmah ahih manin a zi tawh nakpi-in kitawng uh a, Sawmsiin in tua thu a theih ciangin hehin, “Ka tangval lai a kipanin hong simmawh hong zawngsak tu ni ciang dong nang hi teh,” ci-in kitomin guaton phukin a song uh a tuptan sak hi. A zing ciangin gal khuangtan bawl dingin hong kithawi uh hi. Gal khuang tan ih cih pen ton leh aih ah a tungnung penpen ahi hi. Hi ci bang numei in phung sung bangkua sung phalkham thei mawk hi.
Komkim in a nung lam a vehciangin, a pasal lamte gensia a, a nung lamte in na pasal lamte in bangbang gen uh ahia, ci-in dong leh, “Bangdang gen khol ding uh ahia kido kisim ding khawngmah gen belin nei peuh vem,” ci-in a zuaupi gen thei hi. Ama lamah a ciah kik ciangin zong a nung lamte gensia-in a numglam guite-te leh ama lam Thawmte kitawng sak thei zelzel hi. Tapasal 7 nei ahih manin kimuang kisuang lua-in a pheng paupau hun tam mahmah hi. Khatvei hoh mangsia khat man a, a mangin nukik hi. Tu zan ka mangin nukik veng in, tapasal 7 lah nei khin ing sialkop zong go khin ing, nukik nawnin lah ki um khol ke’ng, ci-in pau lanlan hi.

3. Dawi mo neihna leh sialhauhna:

Maangsuum’ ta tum pen Zaangluah in a sial uh nisimin cing den hi. Ni khat a sial cinna gam lakah nungak mel hoih mahmah khat na om a, tua nu tawh a sun thapai-in kithuah thei zel uh hi. Tua nungaknu’ min in Kolnuthep kici hi. Tua banga a ki thuahthuah uh ciangin tua nungaknu in ngai mahmah a, kiteng ni ci-in kun thei zel hi. Tua banga a kutkut ciangin a Zaangluah in zong ka nu leh ka pa ong dong phot ni, ci-in dawng hi. Tua ciangin Zaangluah in a nu leh apa’ kiangah, “Nu aw, ka sialcinna-ah nungak hoih mahmah khat in hong ngai-in kiteng ni hong ci zel ahih manin bang cih ding ka hiam?” ci-in a nu leh a pa a dot ciangin a nu leh apa in zong, “Tua bang hong ngai om ahih leh hong ciahpih mai ve,” ci-in vaikhak uh hi. (Bang hang hiam cih leh tua nungaknu pen mun dang pan hong pai midang hi dingin ummawh lel uh hi.) Zaangluah in zong ngai pian simsim ahih manin a zi dingin a inn lam vuah ciahpih pah vingveng hi. (Bang hang hiam cih leh tua nungaknu a mel hoih mahmah hi.) Mangsuumte in tua bang mo hong neih vua kipanin, nisimin a sial uh khatta, khatta, ki behlap den hi. A sawt ciangin sial hong hau mahmah uh a, Mangsuumte’ Innnuai-ah ta zolo liang zah khopin hong tam hi. A sial hong khah khiat ciangin a pai masate lawmmual a khen khitin sial mei kinam ngelhngelh a pai a nunung pente in inn nuai sial kong kan lai hi, kici liang hi. A inn nuai sial buancim lah inn phaitam lam pan kipan inn kong mai dongin ki hot damdam tangial hi. A sial takkul lian pen bang hoh a kihawm sungah bak teng liangin ki gen hi.
Sial hong tam luat mahmah ciangin Zangluah in sialcing zo nawnlo ahih manin a inntengte cingsak hi. Ni khat Thangman kici Zote in a sialcingte khat na thahsak uh hi. Maangsuum zong heh mahmahin phula a, a kidona vuah Maangsuum’ mite 7 khawngtak si ahih manin Komkim in zong hih tawh kisai-in la tampi na phuak hi kici hi.
Maangsuum leh Komkim in a mo uh mihing takpi mah sa niloh kha uh hi. Tua bang a hong om tohtoh ciangin khat veivei guah peuh zu-in sakhi tuaitung peuh a kai ciangin a mo un, “Ka pa te’n a puan uh pho hi tah maw,” peuh ci-in, gamlak panin saza ham peuh za leh, “Ka pate galbeng ciah hin teh maw, ka uite uh ham ngaingai tah,” peuh ci thei lawmlawm hi. Tua teng banah a sial uh ani ani-in hong khan toh ciangin ih mo hoh mi tuampian khat peuh hi ding ahiam aw, ci-in hong lung himawh san uh hi. Ni khat Komkim in a mo nu’ dan a theih nop manin a huan khangah anteh lo ki neihin pai hi. A mo nu’ kiangah, “ Hih ka anteh lawh hong sang dih aw,” ci-in sam a, a mo nu zong a anteh lawh sang dingin innkaa panin bungbu siuseu a awnsuk leh, a muhnop mu theilo ahih manin, “Hong ban zo kei deuh cin gawl kalkakin hong sang o,,” ci-in gawl kal kak a,a sansuk leh, Komkim in a nuai lam pan, a mo nu’ su na ettoh sak a, a su pen mihing’ a’ na bang lo takpi-in na kiphei khit mawk ahih manin lamdang sa mahmah hi. Tua ciangin, “Aw, mi gengen dawi nungak khat mo a,a nei ih hi ta ve maw,” ci-in phawk pan uh hi.
Tua ciangin a teekte in, “ Ih om khopkhop nop hangin omkhawm thei nawn lo ding ih manin, bangbang hi leh innlam mah va zuankik mai lecin hoih ding hi,” ci-in kuppih uh a, ni khat ni ciangin a mo uh a inn lama kha nuam uh ahih manin kikhenna sa go-in kikhenna khat bawl sawm uh hi. (Bang hang hiam cih leh a mo-un ta nei theilo ahih manin a ta neihloh paulamin a khensawm uh ahi hi) Tua banga amak sawmna thu uh Kolnuthep in a theih ciangin, “Nute pate aw, ta ka neihloh hangin hong sit nahih uh leh hong sit hong nial peuhmah kei un, inn nuai a gulpi a om hangin lung kimawh kei un, bangmah ih tuah khak loh nading a hong cing khongkem hi zaw hi, ka lawmpa’ ute in zong zi a neih nai loh hangin zi a neih nop hunhun vuah midangte’ zi sangin a hoih zaw a pha zaw nei ding uh hi. Tu a ih neihsa ih lamhsa teng a kiam kei nak leh pha zo hi lel lo ahiam,” ci-in a nuleh apa’ kiangah a mak loh theihtheih nadingin gen hi. a hi zongin Komkim lungkim thei tuanlo hi.
Tua ciangin Kolnuthep in taangngan huan dingin bel hong suang a, tui sosak hi. A an huan kawmkawmin a muk phum thuauthuau-in a phuisam kawmin taangbem a khe tawh a sui hi. lungkim lo ahih manin a bel suan lai suan khia-in a sutpi zui-in tuizo a sung suk hi. Tua a tui so buak in inn nuai a amaute asiam gulpi vom na buak kha citciat hi. Tua ciangin gulpi vom zong sa sa lua-in kitom gawp a, inn nuai a gante lau-in hong phia ngeingai uh hi. Maangsuumte nupa in lamdang sa-in ih inn nuai a gante bang a ci ahia ci a,a va et suk uh leh, gulpi sam nei khat a kitom auau a mu uh hi. Tua gulpi sam nei kitomin a gawl phupai-in huankhang lamah tai suk hi. Tua kikalin Kolnuthep in sialkong hongin sial hong pusuah ding ngakin sialkongah na ding hi. Sialte a banbanin hong tai khia ngeingai uh hi. Tua ciangin Maangsuum in sialte amai-ah pangin hawlkik a, a ginalo a zawngkhal teng bek hawlkhia zo hi. A hoih leh a cidam teng pai khia mang gai uh a, tua teng khempeuh gam sungah zangsial suak mang khin kici hi. Zangsialte pen tu dongin Maangsuum’ sial hi kici hi. Maangsuum zong a cihmawh manin vanlam nga-in tuiphihin phuisam a,:
“Kong kep kong khoi ka sialte aw, hong kem hong cing zolo ka hih leh thaltang khatin na si ta un, Saizaangta’ peuhmah nasik na totin si kei hen,”
ci-in kam a vaikhak hi. Tua ahih manin tu dongin khangluite in Saizaang’ ta peuhmah Zangsial’ sik a si omlo hi, na ci uh hi.
Tua bangin a sialte uh a paikhat ngeingai laitakin a sialtal gol pen ki sungah bak kailiang a kici tungah, amo uh Kolnuthep tuangin lawmmual lam zuanin pai zuahzuah uh hi. Maangsuum in zong a silate’ kiangah, “Ih mo nun koi lam zuanpeuh mah hiam thei nuam hang in, a vazui sim un,” ci-in a nungah a zuisimsak hi. A silate khat in a zuihzuih leh lawmmual khen khit deuh Thuammual a tun ding ciangin thakhatin meii-neel hong kaai-in, a mo uh Kolnuthep pen meeipi’n tuamin Thuamvum mual dawn lam manawhin meii lakah mang hi. Tua ahih manin a mo uh Kolnuthep pen Thuam nungak hi ding hi, ci-in ki ummawh hi.

4. Maangsuum leh a tapasal sagihte sihna thu:

Komkim’ bawlin Maangsuum’ neihsa teng ani ani-in, damdamin hong kiam hiaihiai hi. Maangsuum in tapasal sagih nei-in a zi gilo asak mahmah hangin ma ngam tuanlo hi. Kum khat sa bet hunin sabeng dingin a inntengte Letkhup leh Sanciang tawh gam sungah hong kuan uh hi. Gawtmual hong tun ciangun a inn teengte’ kiangah, “Hih ak kiaklo hong hal sin vua ka vang a phat lai leh meikuang in kei hong pelh ding ai ve,” ci-in amah theitung khatah a tuang hi. Tua ciangin a inn teengte in zong apu’ sawlna om bangin ak kiaklo hal uh a, thakhatin huih nungin pingpei hong kipei-in mei in Maangsuum’ omna lam manawhin meikuang in Maangsuum pei nelh ahih manin thei tung pan a kia hi. Mei in nakpi-in hul ahih manin gim mahmah hi. (Pingpei in Maangsuum a pei nelh a kipan tu dongin Suumpei kici suak hi.) Tua ciangin inn lamah Mangsuum hong pua uh a, gim semsem in lamet omnawn pha lo hi. Tua ciangin a tapa Suanglet in, “Pa aw, nuntak ngap nawn hetlo nahih leh na than dopih dingin gam halte gel na han nuai-ah na sithu dawh nadingin hong koih sak nung,” ci-in a gen hi. Maangsuum in, “Bawite aw, tua bang hilo hi, hih ih silate’ hongbawl hilo a, kei man tua bangin hong hih un ci a ka sawl hi zaw hi, keima khialhna leh keima kamsiatna hang hi zaw hi, tua ahih manin that peuhmah kei un,” ci-in a sih kuanin vaikhak hi. A hi zongin apa hong sihtak ciangin a silate, apa’ sithu dawhna dingin koih sawm uh a, tua thu a sila geel in a theih ciangin, a nihun phaitam lamah tai-in Letkhup apuan nung lampan man kha uhhi. Sanciang ahih leh gawl kanin tai-in suakta hi. Tua ciangin Letkhup pen hannuai-ah apa’ sithu dawhna dingin a that takpi uh hi.
Maangsuum hong sih tak ciangin a tate in, apa uh si pusuah nadingin gamsa deih sese uh hi. Sabeng dingin a silate Vialnang leh a tapasal sagih teng gam hong kuan uh a, sunthapai sa a bet uh hangin khat zong manlo uh ahih manin gim mahmah uh hi. Nitak ciangin ciah dingin inn lam hong zuan uh a, Pakzaang gam a,Ngatan lui a kici na khang sawnsawn in,a cih nading theilo-in aki lehleh uh leh, lui leh lui kikalah singluang kikham phei khat mu uh a, tua tung tawnin a galkah zo uh hi. Inn a tun ciangin Vialnang in apute’ kiangah, “Guai, lamdang sa taktak ing, zan nitak a ih singluang kan in mit nei ve aw a mitphia laplap veh,” a cih leh apute in “Na zuau pipi gen kei in singluang mitnei za ngei kha’ng,” ci-in kinial uh a, Vialnang in zong, “Na up kei vua leh va en kik mah ve ni e, mitnei takpi mah hi.” ci-in nial teitei ahih manin a en kik dingin hong kuan kik uh hi. Lui hong tun ciangun singluang na omlai takpi a, a vekun singluang tung tawnin hong pai-in a nawl a tun ciangin Vialnang in, “Na up kei vua leh en vo hiah, mitnei kisa phia kakkak mah ei,” ci-in a mit a teipi tawh a suk leh tua a singluang kan uh pen singluang hilo-in gulpi khat lei a kidawh a nahih manin gulpi in nasa-in a ki hei leh, Maangsuum tapasal sagih teng tui-ah kia-in a si uhhi. Vialnang zong suakta hi napi khuai in deh gawp sawnsawn ahih manin amah zong inn atun ciangin a sawtlo-in a si hi. Aki upmawh nadanin, Maangsuumte’ inn nuai a Kolnuthep in a hawlkhiat gulpi pen tua lai-ah lei a kidawh hi dingin ki ummawh hi. A taktakin Kolnuthep amak uh ciangin heh a, aman a tum nading vua a bawl ahi hi. Khangluite in ihsiam ihsa in hong paai, a cih mah bangun a siam in a ne mang ahi hi. Tua ahih manin tu hun ciangin ei Christiante in dawi siam ut kei hang, Pasian’ hong siam bek ut hang kici hi. Dawi in hong siam a ih hauh sangin, bangmah neilo a om ki ut zaw hi. Dawi in hong siam ciangin a tawpna-ah hong ne tum mang veve hi, ci-in tu hunin dawisiam pheisam siam cihte kuamah ki ut nawn hetlo hi.
Maangsuum a sihkhit lian tak ciangin a tapasal sagih teng zong hong simang mawk hi. Komkim pen nidang a kimuang kisuanga a pheng paupau lai bang nawn hetlo-in ngak ding nei nawnlo ahih manin, a nung lamah a nukik hong kul ta hi. Ni khat ni ciangin a inn lam manawh dingin hong kithawi a, maulawng khat la-in tua maulawng a taang teng suletin a dim phitphetin a khibah manpha teng maulawng sungah a guang sim hi. Tua ciangin a phaitam lamah sengsia khatin vok an khol a, tua vok an lakah a dakbu hoih teng koihin vok an tawh vuknelh hi. ( Bang hang hiam cih leh khanglui lai van manpha ih cih te in khibah leh zam bu, dakbu hi lel hi. Khanglui lai-in khibah khat pen sial khatta bang na man hi.)
Ni khat ni ciangin anung lam zuan dingin hong kithawi a, a pai khiat ding ciangin, “Tute aw, kei mi mai en ding hi ta ka hih manin, ka tun na peuhah mi’ mai ka muh tuam khak thak leh, phaitama vok an ding a ka khol bal hawng, kawlkai hawngte beek hong puasak un,” ci-in a ngen hi. A tute in, “Pi aw, na deh nak leh pua in tua vok an lawmlawm,” ci-in apuasak uh hi. Kong a tun ciangin ki lehkik a, “Tute aw lamkalah kituakin lam peuh sikkhial kha leng ka lei nan nading omlo ding ahih manin, ka lupna gei a ka koih ka teipi hong tawi beek dih ning,” ci-in a teipi dingin a maulawng a la hi. Tua ahih manin Komkim in a khipi hoih, a dakbu hoih, a zambu hoih teng tawh a nung lam a va tun ciangin a nunglamte zong a lung uh nuamlo-in, “Um khang in, innpite’ van manpha teng hong pua mang na hih manin hong thei uh leh hoih lo ding hi.,”ci-in a zanzanin va pai-in Maangsuum’ gamluahte va thatin a innpi va haltum uh hi. A khua nung lamah a kikan kan ciangin Maangsuumte’ inn halte pen Komkim’ sanggamte ki ummawh hi. Bang hang hiam cih leh a zam adak a khipi gui teng innpi tawh kang mang hi, a ki cih ding a deih na uh ahi hi. A hi zongin Komkim a sihciangin innbuk nuai-ah kelpi khat bek kengin kivui hi, kici hi.
Tua ahih manin khangluite in a kimuang a kisuang lua a om ciangin, “Tu nei ta nei ta hang ci-in kiphasak kha kei un, Komkim zong taasal sagih nei-in nukik kici ahi,” ci-in tudongin khangluite in paunakin na zang uh hi.
Thukhupna:
Hih Saizang Thawmte Maangsuum’ tangthu leh a tapasal dawi zineihna thu pen, Khangluite in tangthu man taktak hi, ci-in na gen uh hi. Hihtangthu ih sim ciangin numei gilo in phung sung, buangkua sung, phalkham thei, siasak thei ahihna leh kiphatsak luat a hoihlohna tampi hong lak hi. Tua ahih manin numei ih cih in phung sung, bangkua sung, a nuam kimlai siasakin a kilem kimlai balkhamin, a kisia sak thei numeite ih hihna thei-in ih va lutna beh sung, phung sung, bangkua sung ahoih sak, a kilem sak Zomi numei ih suah theih nadingin Pasian in Zomi vontawi lianu va bang pil a hambang a huaisiam a nunnem dingin thupha hong piak sak ta hen.
Crd:
Photos- Sai Zang Khua Zo innpiMay be an image of tree and outdoors

No comments:

Post a Comment